Intieme relaties en seksualiteit

Het leren omgaan met seksualiteit, lichamelijkheid, en intimiteit hoort bij een gezonde ontwikkeling. Intieme relaties en seksualiteit zijn voor jongeren zelf een belangrijk thema. De ervaringen die ze opdoen op dit gebied leggen een belangrijke basis voor latere intieme contacten en relaties. Ondanks dit is seksualiteit bij kinderen en adolescenten vaak een ‘vergeten’ onderwerp aan Nederlandse en Vlaamse universiteiten. Zowel in het onderzoek naar de ontwikkeling van jongeren als in de opleidingen voor ontwikkelingspsychologen, pedagogen en kinderpsychiaters wordt er relatief weinig aandacht aan besteed. Het onderzoek dat wordt verricht op dit gebied vindt meestal plaats bij buitenuniversitaire instellingen gespecialiseerd in (volwassen) seksualiteit en is vaak beschrijvend en cross-sectioneel van aard, met minder aandacht voor ontwikkelingsaspecten. Daarnaast zijn deze studies vaak gericht op seksualiteit per se, en minder op de relationele context waarbinnen seksualiteit plaatsvindt.

De seksuele carrière van jongeren wordt gekenmerkt door drie factoren: volgorde van verschillende stappen, tijd tussen verschillende stappen en timing van de eerste geslachtsgemeenschap. In deze studie gaan we na hoe de seksuele carrière van Nederlandse en Vlaamse jongeren verloopt en onderzoeken we de verschillen tussen jongens en meisjes in dit opzicht. Twee steekproeven van Nederlandse jongeren (3095 meisjes en 3117 jongens) en Vlaamse jongeren (1796 meisjes en 1691 jongens) van 12 tot 21 jaar vulden een vergelijkbare vragenlijst in met vragen over seksueel gedrag. De meeste jongeren (62% in beide landen) volgen een stapsgewijze seksuele carrière. De exploratieve vergelijking tussen Nederland en Vlaanderen leert dus vooral dat er grote gelijkenissen zijn in de seksuele ontwikkeling bij jongeren in deze twee landen. Kleine maar interessante verschillen vinden we in de geslachtsverschillen in seksuele ervaring op jonge leeftijd, die duidelijk sterker zijn in Nederland dan in Vlaanderen.

Hoewel geslachtsgemeenschap op jonge leeftijd als een risico wordt gezien voor de mentale gezondheid, is het onderzoek rond de beleving van een vroege eerste keer schaars. In dit onderzoek wordt bij vroege starters nagegaan hoe zij hun eerste keer hebben beleefd, en welke factoren het tot een succesvolle of eerder een negatieve ervaring maken.

Vroeg seksueel debuut brengt potentiële risico’s met zich mee, zoals onveilige en ongewenste seksuele ervaringen. Deze longitudinale studie onderzocht de gezamenlijke en relatieve rol van biopsychosociale factoren in de timing van seksueel debuut. Nederlandse adolescenten (n = 366) vulden drie keer vragenlijsten in (interval: één jaar). Voor de ancova’s en logistische regressieanalyses (apart uitgevoerd voor jongens en meisjes) zijn twee groepen gemaakt: debuut <16 en debuut ≥16. In lijn met het biopsychosociale model werden significante effecten gevonden voor zowel individuele als sociale factoren. Wanneer deze factoren tegelijkertijd werden onderzocht, bleek dat, zowel voor meisjes als voor jongens, leeftijdgenoten de meest belangrijke voorspellers waren van vroeg seksueel debuut. De bevindingen belichten aandachtspunten voor preventie- en interventieprogramma’s voor adolescenten en ouders.

In deze studie wordt de relatie tussen persoonlijkheid en de ontwikkeling van seksueel gedrag van adolescenten onderzocht. In totaal vulden 439 adolescenten (gemiddelde leeftijd = 14.46) over een periode van achttien maanden viermaal een vragenlijst in, waarmee persoonlijkheid, seksuele ervaring, casual seksueel gedrag, en seksueel risicogedrag gemeten werden. De resultaten van (logistische) groeimodellen lieten zien dat ondercontrolerende adolescenten bij aanvang van de studie meer seksuele ervaring, casual seksueel gedrag, en seksueel risicogedrag vertoonden dan veerkrachtige en overcontrolerende adolescenten. De ontwikkeling van seksuele ervaring, casual seksueel gedrag, en seksueel risicogedrag werd niet voorspeld door persoonlijkheid. In de midden adolescentie zijn er verschillen in seksueel gedrag tussen overcontrolerende, ondercontrolerende, en veerkrachtige adolescenten te observeren, maar er zijn geen verschillen in ontwikkelingstrends gedurende de 18 maanden dat zij zijn gevolgd. Dit laatste suggereert een relatief normatieve seksuele ontwikkeling van jongeren.

In een exploratief dagboekonderzoek zijn spontane eenmalige rapportages over liefde en seks van 183 adolescenten (12-17 jaar) onderzocht. De resultaten laten onder andere zien dat contact leggen in de beleving van liefde en seks een centrale plaats inneemt. Daarnaast werd seks eenduidiger positief ervaren dan liefde. De resultaten geven inzicht in de dagelijkse seksuele beleving van adolescenten.

Het internet wordt, meer dan iedere andere mediavorm, overstelpt met seksueel expliciet materiaal. Anders dan seksueel materiaal in meer traditionele mediavormen is seksueel expliciet internetmateriaal (SEIM) op het internet gemakkelijk bereikbaar, betaalbaar (of zelfs gratis) en in anoniemiteit te consumeren.

Dit onderzoek had als doel de datingvoorkeuren van adolescenten te onderzoeken gebaseerd op aantrekkelijkheid en sociale status van een potentiële partner. De onderzoekspopulatie bestond uit 1913 adolescenten (leeftijd 13-18 jaar). Deelnemers beoordeelden het belang van verschillende partnerkarakteristieken door middel van zelfrapportages. In het experiment werd datingvoorkeur gemeten met behulp van vignettes van of een aantrekkelijke of minder aantrekkelijke potentiële partner met of een hoge of een lage sociale status. In het zelfrapportagegedeelte werd aantrekkelijkheid als belangrijker beoordeeld door jongens dan door meisjes. Sociale status was voor zowel jongens als meisjes niet erg belangrijk. In het experimentele gedeelte, werd bewijs gevonden voor het belang van aantrekkelijkheid in zowel de datingvoorkeur van jongens als meisjes. Sociale status was alleen belangrijk voor de datingvoorkeur van jongens wanneer de potentiële partner aantrekkelijk was. Sociale status was echter voor de datingvoorkeur van meisjes zowel in de aantrekkelijke als de minder aantrekkelijke conditie belangrijk. Ten slotte vonden we dat de perceptie van eigen aantrekkelijkheid de relatie tussen aantrekkelijkheid en datingvoorkeur voor zowel meisjes als jongens modereerde.

Deze studie behandelt de vraag welke rol de culturele achtergrond van jongeren speelt in hun opvattingen over seksueel grensoverschrijdend gedrag en hun ervaringen op dat vlak. In biografische interviews met 68 jongeren van verschillende culturele achtergronden is ingegaan op de betekenis van seksualiteit in hun leven, hun seksuele zelfbeeld, hun seksuele loopbaan en hun opvattingen over wanneer seksueel gedrag over een grens gaat. Culturele achtergrond blijkt inderdaad een rol te spelen in de opvattingen van jongeren over seksuele grenzen. In seksuele interacties en ervaringen met grensoverschrijdend gedrag speelt cultuur een meer diffuse rol. Genderverhoudingen en de dubbele moraal ten aanzien van seksueel gedrag van meisjes en jongens zijn daarin leidend. Het is heel verschillend in welke risicosituaties jongeren terechtkomen. Er blijkt een samenhang te zijn tussen hun seksuele motivatie en seksueel zelfbeeld en de risico’s die ze lopen. Op basis daarvan is een typologie gemaakt van tien profielen.

Het doel van dit onderzoek was een beeld te krijgen van de seksuele gezondheid van de groep jongeren in de (dag)klinisch jeugd-ggz. Door gebruik te maken van een vragenlijst die eerder werd gebruikt in het onderzoek ‘Seks onder je 25^e’ kon deze groep worden vergeleken met de algemene populatie. Aan het onderzoek namen 71 jongeren deel (31 meisjes, 40 jongens) die onder behandeling waren voor diverse stoornissen. Vergeleken met de algemene populatie liet de onderzoeksgroep op bijna alle deelgebieden van seksuele gezondheid meer problematiek en risicogedrag zien. Het percentage meisjes dat ervaring had met seksuele dwang was ruim twee keer zo hoog als in de algemene populatie (40% vs. 15%). Ook de kwaliteit van het seksleven van de jongeren uit de ggz was lager: jongens waren minder tevreden over hun seksleven en meisjes hadden meer last van seksuele disfuncties. Omdat jongeren in de (semi)residentiële ggz ook op het gebied van de seksuele gezondheid meer problemen hebben, wordt aanbevolen om meer aandacht te besteden aan voorlichting en begeleiding.

Om de seksuele gezondheid van jongeren op peil te houden en voor bepaalde groepen te verbeteren, is de laatste jaren een aantal inspanningen geleverd: er is meer kennis verzameld over determinanten van seksueel (on)gezond gedrag, er heeft een verbreding plaatsgevonden in thema’s en doelgroepen en er is meer aandacht gekomen voor de kwaliteit, effectiviteit en implementatie van interventies. Ondanks deze inspanningen en een ruim aanbod aan interventies moeten we constateren dat de kennis over het bereik, de programma-integriteit en -effectiviteit nog minimaal is.