Leerboek oncologie – online voorpublicatie

Radiotherapie is met chirurgie en de systeembehandeling van de medische oncologie een van de pijlers waarop de behandeling van kanker rust. Door middel van ioniserende stralen wordt het DNA in de kankercel beschadigd. Een deel van deze schade kan worden hersteld, een deel niet. Door de bestraling in kleine fracties over een langere tijd te geven, kan gezond weefsel, dat niet geheel kan worden gespaard, zich redelijk herstellen, terwijl tumorcellen dat minder goed kunnen, en bij een van de volgende delingen te gronde gaan. Ook door gebruik te maken van nieuwe technieken, zoals intensiteitsgemoduleerde (IMRT), beeldgestuurde (IGRT) en adaptieve (ART) radiotherapie, is het in toenemende mate mogelijk gezonde organen te beschermen en hogere doses in minder fracties aan de tumoren toe te dienen. Naast uitwendige bestraling wordt voor sommige indicaties gebruikgemaakt van brachytherapie, een bestralingstechniek waarbij radioactieve bronnen in het lichaam worden gebracht. Radiotherapie is steeds vaker onderdeel van een combinatiebehandeling, zoals chemo-, bio- of immunoradiotherapie. Recent is protonenbestraling in Nederland voor een aantal indicaties beschikbaar gekomen. Ten slotte is radiotherapie essentieel als palliatieve behandeling, om klachten te bestrijden of te voorkómen bij patiënten die niet meer kunnen genezen.

Wereldwijd is longkanker het meest voorkomende type van de solide tumoren met roken als belangrijkste oorzakelijke factor. Longkanker is een van de meest fatale vormen van kanker in de wereld. Het verkrijgen van weefsel voor het stellen van de diagnose en het verrichten van een mutatieanalyse en eiwitexpressie is van groot belang voor de keuze van de behandeling. Doelgerichte therapie en immunotherapie hebben de behandeling en prognose van de patiënten met longkanker aanzienlijk verbeterd en krijgen steeds vaker een grotere rol in de behandeling van longkanker.

Maligne tumoren van de wekedelen (sarcomen) vormen samen een scala van heel verschillende tumoren van mesenchymale herkomst. Het is essentieel de diagnose op een juiste wijze te stellen, waarbij zo veel mogelijk informatie uit het biopt verkregen moet worden, met een belangrijke rol voor immuunhistochemie en moleculaire diagnostiek. De standaardbehandeling bestaat uit chirurgie, vaak aangevuld met radiotherapie. Indien ledemaatsparende chirurgie niet primair mogelijk is, is geïsoleerde ledemaatperfusie met melfalan en TNF-α te overwegen. Chemotherapie is geen standaardonderdeel van de primaire behandeling, tenzij er sprake is van een rabdomyosarcoom op kinder- en jongvolwassen leeftijd of van een (extraossaal) Ewing-sarcoom of extraskeletaal osteosarcoom. Bij het gemetastaseerde wekedelensarcoom is er plaats voor palliatieve chemotherapie, met als meest effectieve cytostatica doxorubicine en ifosfamide. Nieuwe kennis van tumorbiologie in wekedelensarcomen heeft geleid tot meer inzicht in de verscheidenheid aan diagnoses en mogelijke behandelingsmogelijkheden. Daarnaast zijn de gevonden mutaties in gastro-intestinale stromale tumoren (GIST) een goed doelwit van diverse doelgerichte behandelingen

Primaire Tumor Onbekend (PTO), of in het Engels Carcinoma of Unknown Primary (CUP), betekent dat er bij patiënten pathologisch bewezen metastasen zijn gevonden, waarbij het niet duidelijk is waar de primaire tumor is gelokaliseerd. Het blijft een diagnose ‘per exclusionem’, wat inhoudt dat er eerst verschillende onderzoeken gedaan worden om de origine te achterhalen: whole exome sequencing (WES), whole genome sequencing (WGS), in kaart brengen DNA-sequentie of RNA-analyse. Pas als met deze onderzoeken de primaire tumor niet wordt gevonden, is er sprake van definitieve PTO. Deze diagnose levert problemen op bij de diagnostiek, de behandeling, maar ook het begeleiden van deze patiënten. In dit hoofdstuk zullen deze zaken aan de orde komen.

De huisartsenpraktijk speelt een belangrijke rol in het leven van de patiënt en zijn familie bij de zorg rondom kanker. In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht is die rol niet beperkt tot de diagnostiek van kanker en de laatste levensfase. Ook bij preventie van kanker, tijdens de behandeling van en follow-upperiode na kanker is de huisartsenpraktijk betrokken bij de zorg voor de patiënten en hun naasten. In dit hoofdstuk wordt de rol van de huisartsenpraktijk in alle fasen beschreven. Omdat de zorg in de laatste levensfase vaak volledig in handen van de huisarts is, wordt er in dit hoofdstuk extra aandacht besteed aan tijdig praten over het levenseinde, palliatieve zorg, de stervensfase, palliatieve sedatie en euthanasie.