Skip to main content
Mijn bibliotheek
Shop
Nieuws Boeken Tijdschriften Toetsvragen Web-tv Video Audio
Tips voor Mijn BSL
Inloggen

Welkom bij Scalda & Bohn Stafleu van Loghum

Scalda heeft ervoor gezorgd dat je Mijn BSL eenvoudig en snel kunt raadplegen.Je kunt de producten hieronder links aanschaffen en rechts inloggen.

» Andere revante producten voor Scalda studenten en medewerkers.

Registreer

Schaf de BSL Academy aan: 

BSL Academy mbo AG

Eenmaal aangeschaft kun je thuis, of waar ook ter wereld toegang krijgen tot Mijn BSL.

Heb je een vraag, neem dan contact op met Jan van der Velden.

Login

Als u al geregistreerd bent, hoeft u alleen maar in te loggen om onbeperkt toegang te krijgen tot Mijn BSL.

Inloggen
Top

2023 | Boek

hoofdstuk lezen eerste hoofdstuk lezen

Trauma en disfunctioneel zelfbeeld

Begrijpen en behandelen

Auteurs: Martijn Stöfsel, Simone de la Rie

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Inhoudsopgave
insite
ZOEKEN

Over dit boek

​Dit boek helpt behandelaren om het disfunctioneel zelfbeeld van hun cliënten te behandelen, en zo iemands veerkracht te versterken. Het boek is bestemd voor professionals in de ggz, zoals psychiaters, psychologen en sociaal verpleegkundigen. Het is daarnaast waardevol voor maatschappelijk werkenden die werken of gaan werken met cliënten met een disfunctioneel zelfbeeld.

Trauma en disfunctioneel zelfbeeld - diagnostiek en behandeling laat zien dat een disfunctioneel zelfbeeld bij veel verschillende psychische stoornissen voorkomt. Dit boek verkent de oorzaken van zelfbeeldproblematiek, en bespreekt het onderkennen en vaststellen ervan.

Daarnaast beschrijft het boek de verschillende behandelmogelijkheden. Dat doet het vanuit verschillende therapeutische stromingen: cognitieve gedragstherapie en psychodynamische therapie. Ook beschrijft het boek de protocollen om die behandelingen concreet uit te voeren. De verschillende behandelmethoden worden daarnaast helder geïllustreerd aan de hand van korte casussen.

Inhoudsopgave

Voorwerk

Achtergrond

Voorwerk
1. Wat is een zelfbeeld
Samenvatting
Zelfbeeld verwijst naar hoe iemand zichzelf ziet en waardeert: hoe iemand nadenkt over zijn eigenschappen (persoonlijkheid) en rollen (identiteit), hoe hij denkt dat hij op een ander overkomt en wat hij vindt passen bij zichzelf. Zowel aanleg, de mate waarin ontwikkelingstaken kunnen worden volbracht, als leerervaringen beïnvloeden de ontwikkeling van het zelfbeeld. Als iemand opgroeit in een affectief verwaarlozend opvoedingsklimaat en/of als er sprake is van traumatische ervaringen, loopt iemand meer risico op het ontwikkelen van een disfunctioneel zelfbeeld. Hij ontwikkelt dan een weinig gedifferentieerd beeld van zichzelf, en er ontstaat een disbalans tussen positieve en negatieve opvattingen over zichzelf of tussen hoe iemand denkt dat hij is en hoe hij zou willen zijn. Een disfunctioneel zelfbeeld kan er vervolgens toe leiden dat iemand psychische klachten ontwikkelt. Een integratief model met de samenhang van traumatische ervaringen, het ontwikkelen van een disfunctioneel zelfbeeld en het interpersoonlijk functioneren is het uitgangspunt van het boek.
Martijn Stöfsel, Simone de la Rie
2. De ontwikkeling van het zelfbeeld
Samenvatting
De ontwikkeling van het zelfbeeld begint met een rudimentair bewustzijn van het eigen lichaam en mondt uit in een bewustzijn van een eigen ik, het ‘core self’. Als het brein zich verder ontwikkelt, ontstaat een reflectief, narratief of autobiografisch zelf. De ontwikkeling van een gezond zelfbeeld kan alleen plaatsvinden in een positieve hechtingsrelatie met de primaire verzorger. Het kind leert mentaliseren en emoties reguleren, en ontdekt wat hij kan en mag in relatie tot anderen. De vroege ervaringen worden verinnerlijkt met een beeld van het zelf, de ander en de relatie met de ander. Er ontstaat een steeds genuanceerder autobiografisch zelf. Het zelfbeeld kan verschillen tussen de sociale groepen waarvan iemand deel uitmaakt. Hoe iemand naar zichzelf kijkt, wordt gekleurd door hoe iemand denkt dat anderen hem zien en door zichzelf met anderen binnen de groep te vergelijken. De culturele invloed op het zelfbeeld bepaalt hoe iemand zichzelf beschouwt in relatie tot belangrijke culturele waarden.
Martijn Stöfsel, Simone de la Rie
3. Het ontstaan van een disfunctioneel zelfbeeld
Samenvatting
Iemand die opgroeit in een onveilig opvoedingsklimaat heeft een risico op het ontwikkelen van een disfunctioneel zelfbeeld, waarbij de negatieve aspecten zwaarder gaan wegen dan de positieve aspecten. Er ontstaat een disbalans. Onveilige hechting, affectieve verwaarlozing, chronisch stressvolle leefomstandigheden en traumatische ervaringen zijn van invloed op het ontwikkelen van een disfunctioneel zelfbeeld. Dit is in het bijzonder het geval bij complex trauma. Hoewel de basis voor het zelfbeeld in de jeugd wordt gelegd, zijn ook de ervaringen later in het leven van belang, en de mate waarin iemand aan de eigen of andermans verwachtingen van het leven voldoet en de taken die horen bij de levensfase kan volbrengen. Blootstelling aan ernstige, langdurige en meervoudige traumatische ervaringen in een latere levensfase kan het zelfbeeld aantasten, ook als dit aanvankelijk positief gekleurd was.
Martijn Stöfsel, Simone de la Rie
4. Verschijningsvormen van zelfbeeldproblematiek
Samenvatting
De basale verstoring is het gebrek aan zelfbesef of verwarring over het zelf. Er kan sprake zijn van annihilatieangst, of van de angst uit elkaar te vallen. Iemand kan een gebrek aan eenheid van het zelf ervaren; dan is er sprake van een gefragmenteerde zelfbeleving of een verstoring in de zelfafgrenzing, waarbij het onduidelijk is wat bij iemand zelf hoort en wat bij de ander hoort. Er kunnen eveneens verstoringen ontstaan in het zelfgevoel of de zelfbeleving. Zo kan iemand zich heel klein, nietig en onbeduidend voelen of juist heel groot en belangrijk. Er kunnen eveneens problemen in het zelfconcept, waarbij iemand niet weet wat bij hem past en wat niet, en een gebrek aan zelfwaardering ontstaan. Het beeld dat iemand van zichzelf heeft is disfunctioneel als er sprake is van een disbalans tussen gezonde/positieve en verstoorde/negatieve aspecten waardoor het functioneren wordt belemmerd. Zelfbeeldproblematiek is een transdiagnostische factor en komt voor bij verschillende psychiatrische stoornissen.
Martijn Stöfsel, Simone de la Rie

Begrijpen

Voorwerk
5. Vaststellen van een disfunctioneel zelfbeeld
Samenvatting
Als je een disfunctioneel zelfbeeld in samenhang met klachten en functioneren goed wilt begrijpen, kun je dit uitvragen in de intakefase tijdens een anamnese, maar je kunt ook verschillende aspecten van het disfunctionele zelfbeeld in kaart brengen aan de hand van vragenlijsten, interviews en projectieve tests. Deze instrumenten kunnen inzicht bieden in iemands zelfbeeld, persoonlijkheidsfunctioneren en belevingswereld. De uitkomsten van je anamnese, gesprekken en het diagnostisch onderzoek kun je samenvatten in een casusconceptualisatie. Verschillende therapeutische stromingen hebben een eigen wijze om deze casusconceptualisatie te maken. Als je uitgaat van een cognitief-gedragstherapeutische behandeling, vat je dit samen in een holistische theorie, bij een psychodynamische behandeling kom je tot een psychodynamische formulering van de klachten en problemen. Deze casusconceptualisatie ondersteunt je keuze voor een bepaalde strategie in de behandeling van het disfunctionele zelfbeeld en is een leidraad voor de te volgen behandeling.
Martijn Stöfsel, Simone de la Rie
6. Indicatiestelling en planning
Samenvatting
In dit hoofdstuk worden de drie strategieën besproken om het traject van de behandeling van een disfunctioneel zelfbeeld te plannen. De eerste strategie is een transdiagnostische benadering. De tweede strategie is een persoonsgerichte, geïntegreerde en fundamentele aanpak van het disfunctionele zelfbeeld. Daarbij valt een cognitief-gedragstherapeutisch georiënteerde variant te onderscheiden en een psychodynamisch georiënteerde variant. De derde strategie is het behandelen van het disfunctionele zelfbeeld als afgeleid doel van een behandeling. Dit is aan de orde als de behandeling gericht is op andere problematieken en aan het einde van de behandeling een disfunctioneel zelfbeeld nog een probleem blijkt te zijn.
Martijn Stöfsel, Simone de la Rie

Behandelen

Voorwerk
7. Psycho-educatie bij disfunctioneel zelfbeeld
Samenvatting
In dit hoofdstuk worden verschillende methodes beschreven om psycho-educatie te geven bij een disfunctioneel zelfbeeld. Dit kan gebeuren door de analogie te leggen tussen de inprentingsperiode bij – vooral – vogels en bij mensen. Het sprookje van het lelijke eendje is bv. een mooie manier om uit te leggen hoe het in onze jeugdjaren opgedane zelfbeeld vaak dominanter is dan het op volwassen leeftijd opgedane zelfbeeld. Verder is een aantal metaforen beschreven waarmee de strijdige cognities over het zelf uitgelegd kunnen worden: competitie tussen positieve en negatieve zelfbeeldaspecten, een weegschaal, hot en cold cognitions, de verschillende lagen in een zelfbeeld en de innerlijke criticus.
Martijn Stöfsel, Simone de la Rie
8. Cognitieve gedragstherapie: kortdurende klachtgerichte interventies gericht op het disfunctionele zelfbeeld
Samenvatting
In dit hoofdstuk worden verschillende kortdurende klachtgerichte interventies bij een disfunctioneel zelfbeeld beschreven, vanuit vooral cognitief-gedragstherapeutische hoek. Het zijn interventies die ingezet kunnen worden in situaties waarin mensen last kunnen krijgen van hun disfunctionele zelfbeeld. Het doel is dat mensen zich meer bewust worden van de – ook – aanwezige positieve zelfbeeldaspecten die in die situatie functioneler zullen zijn. Beschreven technieken zijnde karate-chop-point, ankeroefening, resource development installation en de – voor dit boek ontwikkelde – zelfbeeld-push.
Martijn Stöfsel, Simone de la Rie
9. Cognitieve gedragstherapie: specifieke persoonsgerichte interventies gericht op het disfunctionele zelfbeeld
Samenvatting
In dit hoofdstuk worden verschillende interventies beschreven om een disfunctioneel zelfbeeld te behandelen middels een meer persoonsgerichte benadering vanuit cognitief-gedragstherapeutisch perspectief: het uitdagen van de belangrijkste negatieve kernovertuiging zodat een negatief zelfbeeld minder geloofwaardig kan worden, meerdimensionaal evalueren en de rechtbanktechniek. Dit zijn allemaal technieken die vooral als doel hebben om de cliënt aan het twijfelen te brengen over de geloofwaardigheid van het negatieve zelfbeeld. Op cognitief niveau gaan twijfelen aan  het zelfbeeld is vaak niet voldoende. Door het gedrag dat bij het tegenoverliggende positieve zelfbeeld behoort te gaan vertonen en te beleven wordt de geloofwaardigheid van een negatief zelfbeeld verder ontkracht. Dat kan door middel van het in dit hoofdstuk beschreven gedragsexperiment. In de laatste drie paragrafen worden drie methodes beschreven die zicht richten op het veranderen van een negatief zelfbeeld: COMET, de methode van De Neef, die wij hier de Witboekmethode noemen, en het Vat van Zelfwaardering.
Martijn Stöfsel, Simone de la Rie
10. Cognitief-gedragstherapeutische brede persoonsgerichte behandeling: traumageoriënteerde aanpak, EMDR, schematherapie en ACT
Samenvatting
In dit hoofdstuk worden, vanuit een brede persoonsgerichte aanpak en vanuit een cognitief-gedragstherapeutische optiek, verschillende behandelvormen beschreven om een disfunctioneel zelfbeeld aan te pakken. Allereerst wordt beschreven hoe met behulp van een traumalijst de aan het negatieve zelfbeeld onderliggende vroegkinderlijke nare ervaringen geïdentificeerd en vervolgens verwerkt kunnen worden. Binnen de EMDR wordt een soortgelijke procedure beschreven, die oorspronkelijk bekend stond onder de naam EMDR-rechtsom maar tegenwoordig onder de naam opvattingenroute. Daarna wordt beschreven hoe een disfunctioneel zelfbeeld met schematherapie aangepakt zou kunnen worden, met name met behulp van de stoelentechniek. Tot slot worden verschillende methoden beschreven hoe met ACT een disfunctioneel zelfbeeld aangepakt zou kunnen worden.
Martijn Stöfsel, Simone de la Rie
11. Psychodynamische psychotherapie en de behandeling van zelfbeeldproblematiek
Samenvatting
Psychodynamische psychotherapie (PPT) is een persoons- en procesgerichte behandeling waarbij verandering wordt bewerkstelligd met behulp van de therapeutische relatie. Daarbij zijn overdracht en tegenoverdracht van groot belang. De aard van de klachten en de wijze waarop iemands evenwicht tussen wat hij kan hanteren (draagkracht) en wat hij heeft meegemaakt (draaglast) is verstoord, geven richting aan de keuze voor het type PPT. Er zijn vormen van PPT die zich richten op problemen die zijn ontstaan in de vroege ontwikkeling, waarbij een gestagneerde of geblokkeerde ontwikkeling van het zelf weer op gang wordt gebracht of een fragiel zelfgevoel wordt versterkt. Andere vormen van PPT richten zich op het verwerven van inzicht in (onbewuste) mentale processen en patronen. Dan komt onder meer aan bod hoe iemand omgaat met spanning die wordt ervaren in interactie met anderen (afweer), welk intrapsychisch conflict hieraan ten grondslag ligt en hoe de problemen samenhangen met eerdere ervaringen. Bekende en bewezen effectieve vormen van PPT zijn onder meer: Mentaliseren Bevorderende Therapie - (MBT), Transference Focused Psychotherapy (TFP) en affectfobietherapie (AFT).
Martijn Stöfsel, Simone de la Rie
12. Behandeling van het disfunctionele zelfbeeld in context
Samenvatting
Waar het ontwikkelen van een disfunctioneel zelfbeeld kan ontstaan in relatie tot anderen, kan een verbetering van een disfunctioneel zelfbeeld eveneens worden bewerkstelligd door te leren in relatie tot anderen. In systeemtherapie kunnen leden van het systeem zicht krijgen op de verhoudingen, de onderlinge rollen en communicatiepatronen. Vastgeroeste patronen kunnen bespreekbaar gemaakt worden en worden doorbroken. Onderlinge relaties en verwachtingen kunnen inzichtelijk worden gemaakt middels een genogram. In een groepspsychotherapie kan iemand leren van anderen. In taakgerichte groepen leert iemand bijvoorbeeld meer voor zichzelf op te komen, of in procesgerichte groepen krijgt iemand in contact met anderen inzicht in de interactionele patronen en hoe deze kunnen worden doorbroken, waardoor iemand zich beter over zichzelf kan gaan voelen. Een sociogram is een hulpmiddel om de belangrijke anderen in beeld te brengen. In interpersoonlijke psychotherapie staat iemand in het bijzonder stil bij de rolveranderingen of verliezen die van invloed zijn op de klachten.
Martijn Stöfsel, Simone de la Rie
13. Afsluiting en aandachtspunten bij behandeling van een disfunctioneel zelfbeeld
Samenvatting
Dit hoofdstuk is de afsluiting van het boek. De verschillende strategieën om een disfunctioneel zelfbeeld te behandelen worden nogmaals genoemd. De verschillende manieren waarop dat kan en de overeenkomsten daarbij worden in een aantal algemene punten beschreven.
Martijn Stöfsel, Simone de la Rie
Nawerk
Meer informatie
Titel
Trauma en disfunctioneel zelfbeeld
Auteurs
Martijn Stöfsel
Simone de la Rie
Copyright
2023
Uitgeverij
Bohn Stafleu van Loghum
Elektronisch ISBN
978-90-368-2940-3
Print ISBN
978-90-368-2939-7
DOI
https://doi.org/10.1007/978-90-368-2940-3