Skip to main content
Mijn bibliotheek
Shop
Nieuws Boeken Tijdschriften E-learning Web-tv Video Audio
Tips voor Mijn BSL
UITGEBREID ZOEKEN
Inloggen

Welkom bij Scalda & Bohn Stafleu van Loghum

Scalda heeft ervoor gezorgd dat je Mijn BSL eenvoudig en snel kunt raadplegen.Je kunt de producten hieronder links aanschaffen en rechts inloggen.

» Andere revante producten voor Scalda studenten en medewerkers.

Registreer

Schaf de BSL Academy aan: 

BSL Academy mbo AG

Eenmaal aangeschaft kun je thuis, of waar ook ter wereld toegang krijgen tot Mijn BSL.

Heb je een vraag, neem dan contact op met Jan van der Velden.

Login

Als u al geregistreerd bent, hoeft u alleen maar in te loggen om onbeperkt toegang te krijgen tot Mijn BSL.

Inloggen
Top

2024 | Boek

Gezondheid en gedrag hoofdstuk lezen eerste hoofdstuk lezen

Gedragsverandering

Doen en blijven doen

Auteurs: Marieke van der Burgt, Frank Verhulst

Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum

Log in om toegang te krijgen
insite
ZOEKEN

Over dit boek

Dit boek beschrijft een stappenmodel voor begeleiding van gedragsverandering. Het helpt (toekomstige) zorgverleners om hun patiënten te coachen naar gezond gedrag en zelfmanagement. Daarvoor reikt het boek concrete handvatten aan. Op basis van persoonsgebonden factoren kunnen zorgverleners hun gedragsgerichte begeleiding vervolgens nog meer persoonsgericht maken.
Gedragsverandering. Doen en blijven doen gaat in op de analyse en interventies bij gedragsverandering; de bijdrage van leefstijl aan gezondheid; positieve gezondheid; gezondheidsvaardigheden, waaronder (laag)geletterdheid en preventie. Het boek presenteert actuele kennis over gedragsverandering. Praktijkvoorbeelden maken de theorie herkenbaar. De koppeling van gedragsfactoren aan effectieve interventies maakt de stappenreeks van Doen en blijven doen gemakkelijk toepasbaar in de zorgpraktijk.
Nieuw in deze uitgave zijn de wetenschappelijke onderbouwing van de interventies en de integratie van samen beslissen in de gedragsgerichte begeleiding. Om toepassing in de praktijk te bevorderen zijn aan deze uitgave leerdoelen per hoofdstuk, studieopdrachten bij video's en handvatten voor het werken aan gedragsverandering toegevoegd, zie het nieuwe hoofdstuk 12 Studiemateriaal. De online toetsen per hoofdstuk zijn geactualiseerd.
Dit boek is de geheel herziene druk van Doen en blijven doen. Zelfmanagement en persoonsgerichte multidisciplinaire zorg uit 2018. Het boek is bedoeld voor studenten van paramedische opleidingen en (para)medische zorgprofessionals.
Marieke van der Burgt is opgeleid als arts en voorlichtingsdeskundige in de gezondheidszorg. Zij werkte als docent in het hbo en mbo. Zij is auteur van boeken voor paramedici en verpleegkundigen.Frank Verhulst werkt als eerstelijns gz-psycholoog. Hij werkte als docent in het hbo en doet onderzoek naar de persoonsgebonden factoren in samenwerking met Fontys, Avans, Hogeschool Utrecht en het Catharinaziekenhuis Eindhoven.

Inhoudsopgave

Voorwerk
1. Gezondheid en gedrag
Samenvatting
In de gezondheidzorg is de aandacht aan het verschuiven van ziekte en zorg naar gezondheid en gedrag (leefstijl): van ZZ naar GG. Het concept positieve gezondheid past daar goed bij: gezondheid als dynamisch proces, waarbij mensen zich kunnen aanpassen aan veranderende omstandigheden. Hierbij gaat het om gedrag en veranderen van gedrag. Eigen regie daarbij is belangrijk: beslissingen niet overlaten aan professionals, maar zelf of samen beslissen. Gedragsverandering gaat vaak niet vanzelf. Dat geldt ook bij het veranderen van leefstijl. Vaak gaat het om gewoontegedrag. Om zelf de regie te kunnen houden, zijn vaardigheden nodig om onverwachte situaties en problemen op te lossen. Zorgverleners kunnen de gedragsverandering begeleiden en de eigen regie ondersteunen. Daarvoor hebben zij kennis nodig van het proces van gedragsverandering.
Marieke van der Burgt, Frank Verhulst
2. Gedragsverandering: analyse en interventies
Samenvatting
Gedragsverandering is een proces met veel beïnvloedende factoren (determinanten) dat in fasen verloopt. Het proces van gedragsverandering met de determinanten is in verschillende modellen in kaart gebracht. Elk model heeft een eigen accent. In het stappenmodel van Openstaan naar Doen en Blijven doen zijn ook psychologische factoren en gewoonten opgenomen. Andere modellen zijn het Stages of Change-model, het ASE-determinantenmodel en gedragslenzen. Er bestaat ook een overzicht van effectieve gedragsveranderingstechnieken (behaviour change techniques). Belangrijk bij ondersteuning van gedragsverandering is een goede analyse van relevant gedrag en determinanten, inclusief gewoonten en mogelijkheden. Net zo belangrijk is wat de patiënt belangrijk vindt en welke verbetering hij wil bereiken. Daarna worden passende, effectieve interventies gekozen. Vaak zijn dat communicatieve interventies, maar soms ook andere.
Marieke van der Burgt, Frank Verhulst
3. Communicatie in persoonsgerichte zorg
Samenvatting
Communicatie is een van de belangrijkste instrumenten om persoonsgerichte zorg vorm te geven en gedragsverandering en zelfmanagement te ondersteunen. In de behandelrelatie gaat het om persoonsgerichte en gedragsgerichte communicatie op basis van een analyse van de gezondheidssituatie en het (gezondheids)gedrag, verkenning van wat de patiënt belangrijk vindt en samen beslissen. Een heldere gespreksstructuur en leidinggeven aan het gesprek bieden de patiënt daarbij duidelijkheid. Er zijn verschillende gesprekstools beschikbaar, zoals het spinnenwebmodel van positieve gezondheid, het stappenmodel voor gedragsverandering en motiverende gespreksvoering. Voor samen beslissen is een vierstappenmodel een handige gesprekswijzer. Voor stapsgewijze ondersteuning van gedragsverandering kan de zorgverlener gebruikmaken van de stappenreeks en motiverende gespreksvoering. Ook e-health kan gedragsverandering ondersteunen.
Marieke van der Burgt, Frank Verhulst
4. Persoonsgebonden factoren
Samenvatting
De persoonsgebonden factoren bieden aanknopingspunten voor persoonsgerichte behandeling en begeleiding. Demografische kenmerken, waaronder laaggeletterdheid, zijn van invloed op zelfmanagement en op de gezondheid. De locus of control verwijst naar de mate waarin iemand de controle over wat hem overkomt bij zichzelf of juist buiten zichzelf zoekt. Attributie geeft aan of iemand het slagen of falen aan zichzelf of aan externe factoren toeschrijft. Stress ontstaat vaak in situaties waarin iemand weinig controlemogelijkheden ervaart. Patiënten kunnen verschillend met stress omgaan (coping): probleemgericht, emotieregulerend, actief, passief of vermijdend. Emoties kunnen een rol spelen bij gedragsverandering. Bij angst staat controleverlies centraal. Boosheid ontstaat als mensen frustraties ervaren, depressiviteit bij verlies en in situaties waarin iemand geen oplossingen ziet (aangeleerde hulpeloosheid). Bij pijn biedt het ‘ei van Loeser’ een kader om grip te krijgen. Somatisatie staat voor het uiten van klachten waarvoor vooralsnog geen medische verklaring bestaat.
Marieke van der Burgt, Frank Verhulst
5. De stap Openstaan
Samenvatting
Openstaan speelt in elk contact tussen zorgverlener en patiënt een rol. Openstaan is een essentiële stap voor gedragsverandering en zelfmanagement. Dit hoofdstuk biedt concrete handvatten om openstaan te bevorderen. Bij openstaan gaat het om de bereidheid om het gezondheidsprobleem te bespreken en samen oplossingen te zoeken. Emoties, zorgen en andere persoonsgebonden factoren kunnen openstaan beïnvloeden, evenals persoonlijke omstandigheden. Maar ook de situatie tijdens het contact met de zorgverlener (drukte, privacy) kan van invloed zijn. Vragen, zorgen en emoties bepalen aan welke informatie de patiënt behoefte heeft. De zorgverlener peilt deze behoefte om de stap Openstaan in het contact gericht te kunnen bevorderen. De zorgverlener maakt het contact persoonlijk, geeft aandacht en toont empathie. Hij creëert een samenwerkingsrelatie en sluit aan bij behoeften en verwachtingen. Samen met de patiënt stelt hij de agenda op en bespreekt het belang van samenwerken en samen beslissen. Ook gaat hij regelmatig na wat het effect is van zijn informatie.
Marieke van der Burgt, Frank Verhulst
6. De stap Begrijpen
Samenvatting
De stap Begrijpen omvat het opnemen en verwerken, beoordelen en toepassen van informatie op de eigen situatie en ten slotte het onthouden van de informatie. Dat is nodig om grip te krijgen op de situatie, met ziekte of beperkingen om te gaan en om (samen) te beslissen over de aanpak van het gezondheidsprobleem. Zowel de inhoud als het proces van informatie uitwisselen is belangrijk in de stap Begrijpen. Dit proces wordt beïnvloed door (laag)geletterdheid of breder: gezondheidsvaardigheden. De patiënt kan informatie het best opnemen, verwerken en onthouden wanneer er sprake is van een gesprek (dialoog). Ook is van belang dat de professional ervoor zorgt dat de informatie belangrijk en bruikbaar is, begrijpelijk is en zodanig wordt gebracht dat deze bijblijft (de vier b’s). Aansluiten bij de behoefte en gebruikmaken van de terugvraagmethode (teach back) zijn daarbij essentieel. Dit hoofdstuk biedt de zorgverlener praktische handvatten voor deze stap.
Marieke van der Burgt, Frank Verhulst
7. De stap Willen
Samenvatting
In de stap Willen gaat het om de bereidheid oplossingen te zoeken voor een gezondheidsprobleem en om samen te beslissen over de best passende aanpak. Daarbij spelen drie factoren een belangrijke rol: Attitude (A), Sociale invloed (S) en Eigen effectiviteit (E). Bij attitude gaat het om denkbeelden en de afweging van voor- en nadelen van verschillende opties (niet alleen de objectieve voor- en nadelen, maar de voor- en nadelen zoals de patiënt die ziet). Bij sociale invloed gaat het om opvattingen en steun uit de sociale omgeving. Bij eigen effectiviteit gaat het om het vertrouwen bij de patiënt dat wat hij zich voorneemt zal lukken. Naast de A, S en E spelen bevorderende en belemmerende gewoonten een rol in de afweging bij een beslissing. De zorgverlener analyseert het krachtenveld en kiest interventies die helpen om samen met de patiënt te beslissen welke aanpak het best bij hem past en de motivatie te versterken.
Marieke van der Burgt, Frank Verhulst
8. De stap Kunnen
Samenvatting
De stap Kunnen gaat over de mogelijkheid om handelingen of gedrag uit te voeren. De stap omvat vaardigheden en barrières. Bij vaardigheden gaat het niet alleen om handelingsvaardigheden, maar ook om plannings-, communicatie- en probleemoplossende vaardigheden. Soms is ook de stap Begrijpen nodig, bijvoorbeeld begrijpen waarom een handeling op een bepaalde manier uitgevoerd wordt. Ook de aanpak van mogelijke barrières komt aan bod. Interventies zijn: instructies geven, modeling en herhaling, rekening houdend met het leertempo en de leerstijl van de patiënt. Succeservaringen zijn van belang bij het leren. Daarom zorgt de zorgverlener voor haalbare stappen, afspraken op maat en positieve feedback bij het leren. Ook biedt de zorgverlener verschillende oefensituaties aan ten behoeve van transfer. De zorgverlener anticipeert op eventuele problemen die zich in het dagelijks leven kunnen voordoen, vraagt daarnaar en bespreekt samen met de patiënt hoe hij die zou kunnen oplossen.
Marieke van der Burgt, Frank Verhulst
9. De stap Doen
Samenvatting
In de stap Doen gaat de patiënt buiten de behandelpraktijk toepassen wat hij met de zorgverlener afgesproken heeft (handelingen, gedrag). Dit hoofdstuk geeft concrete handvatten om die stap te ondersteunen. De stap Doen heeft betrekking op de korte termijn. Factoren die daarbij een rol spelen, zijn concrete en haalbare doelen en afspraken (maatwerk). Zowel de doelen als de afspraken zijn in onderling overleg opgesteld. Andere factoren zijn feedback en inpassen in het dagelijks leven. De zorgverlener analyseert deze factoren wanneer hij met de patiënt evalueert hoe het is gegaan. Interventies zijn daarop gericht: doelen stellen voor de korte termijn, afspraken op maat maken, expliciet navragen wat wel en niet is gelukt, positieve feedback geven en gezamenlijk zoeken naar oplossingen voor problemen.
Marieke van der Burgt, Frank Verhulst
10. De stap Blijven doen
Samenvatting
De stap Blijven doen in het leven van alledag vraagt al aandacht vanaf het begin. In de periode na de behandeling is de kans op terugval het grootst. Factoren in de stap Blijven doen zijn feedback, voordelen van het gedrag, risicosituaties en terugval, gedrag inbouwen in het dagelijks leven, vaardigheden in zelfmanagement en follow-up. Positieve feedback versterkt het gedrag. Feedback kan bestaan uit merken dat je iets weer kunt, zichtbare vooruitgang bij een test of zelfmonitoring, complimenten krijgen of een ander soort beloning. Risicosituaties kunnen het oude gedrag uitlokken. De zorgverlener spoort deze situaties samen met de patiënt tijdig op en bespreekt hoe de patiënt deze kan aanpakken (anticiperen). Ook besteedt de zorgverlener aandacht aan probleemoplossende vaardigheden en begeleidt hij de patiënt bij het toepassen daarvan bij problemen en terugval (zelfmanagement). Daarbij zijn het herkennen en toepassen van cues belangrijk. Bij terugval spelen ook attributies een rol. Een follow-up kan Blijven doen versterken.
Marieke van der Burgt, Frank Verhulst
11. Werken aan gezondheidsbevordering en preventie
Samenvatting
Preventie staat tegenwoordig erg in de belangstelling, maar dat is nog niet zo lang zo. Naast de indeling van preventie naar moment in primaire, secundaire en tertiaire preventie bestaat er een nieuwere indeling naar doelgroep: universele preventie, selectieve preventie, geïndiceerde preventie en zorggebonden preventie. Programma’s voor gezondheidsbevordering en ziektepreventie worden vaak opgezet volgens de stappen van Intervention Mapping. Twee programma’s worden besproken aan de hand van deze methodiek. Het programma SLIMMER is een bewegings- en voedingsinterventie voor preventie van diabetes type 2 bij mensen met een verhoogd risico. Het programma Blijf in Beweging ondersteuning Zorgprofessionals (BiBoZ) helpt fysiotherapeuten om al tijdens de reguliere behandeling in te zetten op het blijven bewegen daarna. Vernieuwend hieraan is de ontwikkeling op basis van cocreatie. Het gedragsveranderingswiel op basis van het COM-B-model is een hulpmiddel voor inhoudelijke keuzes.
Marieke van der Burgt, Frank Verhulst
12. Studiemateriaal
Samenvatting
Dit hoofdstuk biedt een overzicht van online studiemateriaal bij Gedragsverandering. Doen en blijven doen, waaronder video’s van gesprekken waarin steeds één of twee van de besproken stappen centraal staan. Bij elke video hoort een studieopdracht en bij elk hoofdstuk horen toetsvragen. Daarnaast zijn online praktische overzichten te vinden voor het werken met de stappenreeks (analyse en interventies) en met de persoonsgebonden factoren. Tot slot is er een vergelijkend overzicht opgenomen van interventies in de stappenreeks, met bewezen effectieve interventies uit de internationale literatuur.
Marieke van der Burgt, Frank Verhulst
Nawerk
Meer informatie
Titel
Gedragsverandering
Auteurs
Marieke van der Burgt
Frank Verhulst
Copyright
2024
Uitgeverij
Bohn Stafleu van Loghum
Elektronisch ISBN
978-90-368-2976-2
Print ISBN
978-90-368-2975-5
DOI
https://doi.org/10.1007/978-90-368-2976-2