Skip to main content

Welkom bij Scalda & Bohn Stafleu van Loghum

Scalda heeft ervoor gezorgd dat je Mijn BSL eenvoudig en snel kunt raadplegen.Je kunt de producten hieronder links aanschaffen en rechts inloggen.

Registreer

Schaf de BSL Academy aan: 

BSL Academy mbo AG

Eenmaal aangeschaft kun je thuis, of waar ook ter wereld toegang krijgen tot Mijn BSL.

Heb je een vraag, neem dan contact op met Jan van der Velden.

Login

Als u al geregistreerd bent, hoeft u alleen maar in te loggen om onbeperkt toegang te krijgen tot Mijn BSL.

Top

2025 | Boek

Basisboek operatieve zorg en technieken

Auteurs: Leonie Rüttermann-Kwak, Jeanine Stuart

Uitgeverij: BSL Media & Learning

insite
ZOEKEN

Over dit boek

Deze negende herziene druk van het basisboek Operatieve zorg en technieken biedt inzicht in de theoretische en praktische aspecten van het beroep operatieassistent.

Nieuw ten opzichte van de achtste druk is de opbouw van het boek. Het boek start met uitleg over het beroep en vervolgens worden de noodzakelijke medische terminologie en medisch rekenen behandeld.
Dan volgt theorie over algemene hygiëne en de preventie van postoperatieve wondinfecties, belangrijke onderwerpen binnen het beroep. Achtereenvolgens komen de bouw en inrichting van een operatiekamer(-complex), de inventaris en basisapparatuur aan de orde. Een hoofdstuk is gewijd aan waar het allemaal om gaat op de operatiekamer: de patiënt.
Wat zijn de taken en werkzaamheden van een operatieassistent? Antwoorden hierop staan in het negende hoofdstuk. Het tiende hoofdstuk is gewijd aan de chirurgische basisinstrumenten met veel afbeeldingen. Hechten, wonden, kunstmatige aan- en afvoerwegen zijn onderwerp van de daaropvolgende hoofdstukken. Wie er naast operateurs en operatieassistenten allemaal op een operatiekamercomplex aanwezig kunnen zijn wordt toegelicht in het veertiende hoofdstuk. De laatste hoofdstukken gaan over wetgeving, veiligheid, professionaliseren en klinisch redeneren.

Online zijn, middels de code achterin het boek, de complete tekst met afbeeldingen en online oefenvragen beschikbaar.

De reeks ´Operatieve zorg en technieken´ is bestemd voor de opleiding tot operatieassistent. Naast dit basisboek bestaat de reeks uit een aantal vervolgdelen, waarin de verschillende chirurgische specialismen worden behandeld. De reeks benadert de beroepsuitoefening zo dicht mogelijk, waarbij de gebruikte illustraties en afbeeldingen deze benadering ondersteunen.

Inhoudsopgave

Voorwerk
1. Het beroep operatieassistent
Samenvatting
Voor wie in Nederland operatieassistent wil worden, bestaan er verschillende opleidingen op verschillende niveaus. De operatieassistenten zijn verenigd in een beroepsvereniging, de LVO (Landelijke Vereniging van Operatieassistenten). Europees en wereldwijd bestaan er vele beroepsverenigingen. Na het behalen van het diploma van operatieassistent zijn er meerdere vervolgstappen te zetten, afhankelijk van persoonlijke interesse. Met het project DUTCH wordt met nieuwe leer- en simulatietechnologie de efficiëntie van zorgopleidingen verhoogd. In het beroepsprofiel worden taken en verantwoordelijkheden van de operatieassistent beschreven. Om de zorg op de OK te verduurzamen is een landelijk netwerk opgericht om een meer ‘groene’ OK te bewerkstelligen.
Leonie Rüttermann-Kwak, Jeanine Stuart
2. Medische terminologie
Samenvatting
Kennis van medische terminologie is nodig om goed te kunnen functioneren als operatieassistent op de operatieafdeling. Een specialist kan vragen iets te noteren of een boodschap door te geven. Als iemand snapt wat er gezegd wordt, is het veel gemakkelijker dat te onthouden of op te schrijven. Veel begrippen, plaatsaanduidingen en medische aandoeningen worden aangeduid met de medische terminologie. Kennis van de uitspraak van medische termen is van groot belang bij het aannemen en noteren van (gesproken) boodschappen.
Veel medische termen die worden gebezigd, zijn gecombineerde termen. Door de verschillende onderdelen te vertalen, kan de betekenis van een woord worden achterhaald. Naast alle voor- en achtervoegsels verduidelijkt plaatsbepalende medische terminologie veel ten aanzien van de anatomische locatie. Deze termen zijn onder te verdelen in anatomische begrippen, plaatsbepalende begrippen, begrippen voor bewegingsrichting aanduiding en anatomische vlakken. Op de operatiekamer worden ook veel (medische) afkortingen gebruikt.
Leonie Rüttermann-Kwak, Jeanine Stuart
3. Medisch rekenen
Samenvatting
Rekenen is belangrijk op de operatiekamer, maar dit is soms lastig. Het rekenen wordt hier stap voor stap besproken. Uitleg, voorbeeld en oefening volgen elkaar op. De rekenvaardigheden krijgen een heldere uitleg. Waar nodig verduidelijkt een visueel voorbeeld de te maken rekenstap. Lastige formules worden zo veel mogelijk vermeden. Er volgt een uitleg van basisrekenen en er is aandacht voor verdunnen en oplossen, infusen maken en de spuitenpomp instellen. Er zijn veel geneesmiddelen waarvan de maat voor de hoeveelheid stof zich niet of niet makkelijk in grammen laat weergeven. Het gaat hierbij om stoffen waarvan de biologische activiteit of de werking van de stof als maat wordt gebruikt. Deze stoffen worden weergegeven met de IE als maateenheid. Hiervan zijn er rekenvoorbeelden.
Leonie Rüttermann-Kwak, Jeanine Stuart
4. Hygiëne en infectiepreventie
Samenvatting
Hygiëne wordt gedefinieerd als de ‘zorg voor gezondheid door netjes en schoon te zijn’. In een ziekenhuis en vooral op de operatiekamer is hygiëne essentieel, mede om infecties te voorkomen. Infectiepreventie kent twee hoofddoelen: het voorkomen van ziekenhuisinfecties en van de verspreiding van bijzonder resistente micro-organismen. In een ziekenhuis worden maatregelen genomen om de kans op besmetting met pathogene (ziekmakende) micro-organismen te minimaliseren. Dit gebeurt aan de hand van de besmettingsketen, bestaande uit micro-organismen, de besmettingsbron, de porte de sortie, verspreidingswegen, de porte d’entrée en de ‘gastheer’. Begrip van de besmettingsketen leidt tot bewustwording van de manier waarop de keten doorbroken kan worden. Dan is er dus sprake van infectiepreventie. Voor het doorbreken van de besmettingsketen is persoonlijke hygiëne essentieel en voor het beschermen van de medewerker zijn persoonlijke beschermingsmiddelen belangrijk zoals een OK-uniform, OK-schoenen, OK-muts, een beschermende bril en een mond-neusmasker. Reiniging, desinfectie en sterilisatie zorgen dat medische hulpmiddelen geen micro-organismen kunnen overdragen.
Leonie Rüttermann-Kwak, Jeanine Stuart
5. Preventie postoperatieve wondinfecties (POWI)
Samenvatting
Als tijdens een operatie een infectie ontstaat van de chirurgische wond, wordt dat een postoperatieve wondinfectie (POWI) genoemd. Alle maatregelen op een operatiekamer zijn ter preventie van een POWI. Zo worden bouwkundige maatregelen getroffen, zoals een luchtbehandelingssysteem met HEPA-filters boven het plafond waarlangs de inkomende lucht gaat. Deze filters filteren meer dan 99 % van de fijne deeltjes en micro-organismen uit de lucht. Het specifieke plafondgedeelte waarachter deze HEPA-filters zitten heet het plenum. Luchtstromen, drukhiërarchie en zonering hangen hiermee samen en vragen een bepaalde discipline wat betreft gedrag en het naleven van richtlijnen van de medewerkers. In de pre- en peroperatieve fase treffen operatieassistenten specifieke maatregelen, zoals preoperatieve handdesinfectie, preoperatieve huiddesinfectie en afdekken. Gedurende de operatie wordt er aseptisch omgegaan met de benodigde medische hulpmiddelen, want steriliteit moet te allen tijde worden bewaakt. Andere maatregelen ter voorkoming van POWI’s zijn perioperatieve normothermie, niet preoperatief ontharen en toedienen van antibioticaprofylaxe.
Leonie Rüttermann-Kwak, Jeanine Stuart
6. Bouw en inrichting van een operatiekamercomplex
Samenvatting
De thema’s patiëntenstromen, medewerkersstromen, goederenstromen, apparatuur- en inventarisstromen én de locatie en inrichting van een operatiekamer hebben een relatie met de fysieke operatiekamer. Het is belangrijk dat het operatiekamercomplex met deze thema’s ‘klopt’ wat betreft de indeling in zones, van ‘steriel’ naar ‘niet schoon’. Operatiekamers zijn uitgerust met een zwevend stroomnet, pendels en/of voorzieningenbruggen voor allerlei aansluitingen voor gassen, vacuüm tot elektriciteit. Daarnaast zijn er verschillende bronnen van licht, digitale informatiesystemen en datapunten. Veel ziekenhuizen beschikken over een hybride operatiekamer, waar medische ingrepen worden verricht waarbij zowel beeldvormingstechnologie als chirurgische apparatuur nodig zijn. Doordat op het operatiekamercomplex wordt gewerkt met veel apparatuur, gassen en een niet-zelfredzame groep mensen, is aandacht voor brandveiligheid belangrijk. De bedrijfshulpverlening kan bij calamiteiten snel georganiseerde hulp bieden, een brand beperken en een ontruiming organiseren. Zowel de werkgever als de werknemer hebben verantwoordelijkheden ten aanzien van brandveiligheidsvoorzieningen.
Leonie Rüttermann-Kwak, Jeanine Stuart
7. De inventaris en veelvoorkomende apparatuur op een operatiekamer
Samenvatting
In een operatiekamer worden diverse inventaris en apparatuur gebruikt. Zo is een operatietafel aanwezig met specifieke kenmerken, met bijvoorbeeld de mogelijkheid om hem op te bouwen voor en in te stellen in verschillende posities en er accessoires aan te bevestigen. Naast de operatietafel is er inventaris zoals instrumententafels, de omloopkar, rekken om gazen op te hangen, bakken voor diverse afvalstromen, krukken en bankjes. Wat betreft apparatuur is vaak een diathermietoestel nodig. Een diathermietoestel is een apparaat waardoorheen hoogfrequente stroom tussen twee elektroden door lichaamsweefsels wordt geleid. Met de daardoor ontstane warmteafgifte kan doelbewust weefsel worden gecoaguleerd of gesneden. Om de schadelijk vrijgekomen diathermierook te verwijderen wordt een smoke-evacuator ingezet. Veel gebruikt is ook een zuigunit om bloed, irrigatievloeistoffen en ander vocht uit het wondgebied te verwijderen. Meer specifiek, maar wel bij meerdere specialismen in te zetten, zijn de Harmonic® op basis ultrasone trillingen, de Ligasure®, het bloedleegteapparaat, de microscoop, endoscopieapparatuur, röntgenapparatuur en laserapparatuur.
Leonie Rüttermann-Kwak, Jeanine Stuart
8. De patiënt
Samenvatting
De patiënt is de spil om wie alles draait gedurende het traject tussen opname en ontslag. De preoperatieve screening is van belang om te bepalen of de patiënt een operatie goed kan doorstaan. Bij de opname worden alle relevante gegevens opgeslagen. Gedurende het traject zijn er meerdere stopmomenten om zeker te weten dat het de juiste patiënt betreft met de juiste te verrichten ingreep. Afhankelijk van de ingreep wordt de patiënt in de juiste houding op de operatietafel gepositioneerd. Het is heel belangrijk de patiënt goed te positioneren om complicaties te voorkomen. Bij een acute patiënt zullen handelingen in een versneld tempo plaatsvinden.
Leonie Rüttermann-Kwak, Jeanine Stuart
9. Taken en werkzaamheden van de operatieassistent
Samenvatting
De operatieassistent heeft afwisselend de rol van omloop, instrumenterende en assisterende tijdens de perioperatieve fase van een patiënt. Bij elke rol horen eigen en overlappende taken. In de rol van omloop is de operatieassistent de schakel tussen het onsteriele en steriele veld. De omloop zorgt voor de aanwezigheid van benodigde medische hulpmiddelen, maar doet ook de administratie en peroperatieve organisatie. De operatieassistent als instrumenterende bereidt het steriele gedeelte van de operatie voor, van de steriele aankleedprocedure tot desinfecteren, afdekken en opdekken van de instrumententafel. Vervolgens voert de instrumenterende instrumenteel technische vaardigheden uit. De assisterende operatieassistent assisteert de operateur bij de werkzaamheden en coördineert en organiseert het zorgproces rond de patiënt tijdens de perioperatieve fase. Tijdens een operatie zijn er diverse controle- en overdrachtsmomenten om onverhoopte fouten te voorkomen. Patiëntmateriaal wordt naar de verschillende laboratoria gestuurd voor onderzoek. Continu moet er aandacht zijn voor ieders fysieke belasting en ergonomie.
Leonie Rüttermann-Kwak, Jeanine Stuart
10. Chirurgisch instrumentarium
Samenvatting
Een chirurgisch instrument is een hulpmiddel dat bijvoorbeeld op plaatsen komt waar de vingers niet bij kunnen of waar de vingers het zicht in een smalle ruimte belemmeren. Het moet aan bepaalde eisen voldoen. Verschillende aspecten van chirurgisch instrumentarium zijn de benaming van (de verschillende onderdelen van) instrumenten en het gebruiksdoel, het toepassingsgebied en herkenningstekens. Een instrument wordt het eerst herkend aan de vorm. Naast de vorm zijn er andere kenmerken, zoals de vertanding van een pincet, klem of wondhaak, het reliëf in de bek van een klem of naaldvoerder of een hardmetalen inlay. Om chirurgisch instrumentarium goed aan te geven en om de veiligheid te waarborgen zijn instrumenteel technische vaardigheden nodig. Een chirurgisch instrument wordt steriel gebruikt. Hiertoe wordt het gereinigd, gedesinfecteerd en gecontroleerd op kwaliteit en functie. Vervolgens wordt het op de juiste manier verpakt en gesteriliseerd. Daarna wordt het correct getransporteerd en opgeslagen.
Leonie Rüttermann-Kwak, Jeanine Stuart
11. Hechten
Samenvatting
Bij vrijwel elke ingreep wordt hechtmateriaal gebruikt. Er worden zekere eisen gesteld aan het materiaal. Er bestaan veel soorten hechtmateriaal, voor wat betreft de draad en het wel of niet oplosbaar zijn. Een hechtnaald moet afgestemd zijn op het weefsel dat doorstoken wordt. De ronding van de naald en de punt van de hechtnaald zijn van belang voor de keuze bij het te doorsteken weefsel. De wond vraagt om een bepaalde hechttechniek voor de meest voorspoedige wondgenezing.
Leonie Rüttermann-Kwak, Jeanine Stuart
12. Wonden en wondbehandeling
Samenvatting
De wondzorg is een complex geheel vanwege de diversiteit van soorten wonden. Om een behandelplan te kunnen opstellen, worden wonden op verschillende manieren ingedeeld, zoals naar oorzaak, aspect van de wond en de kans dat zich een postoperatieve wondinfectie ontwikkelt. Er zijn verschillende classificatiemodellen om richting te geven aan een behandelplan voor wondzorg. Echter, wondgenezing is afhankelijk van verschillende factoren. Postoperatieve wondgenezing is vaak primair, maar bij wijkende wondranden of weefselverlies is er sprake van secundaire wondgenezing en geneest de wond vanuit de wondranden. Voor sommige wonden is er een indicatie voor chirurgisch debridement, waarbij al het dode of gecontamineerde weefsel uit een wond wordt verwijderd. Het universeel toepasbare, ideale wondverband bestaat niet. Een primair gesloten niet-lekkende wond vraagt ander verbandmateriaal dan een lekkende wond. Negatieve druktherapie kan als verband gebruikt worden voor zowel acute als chronische wonden, voor alle huidlagen bij een vochtig wondmilieu.
Leonie Rüttermann-Kwak, Jeanine Stuart
13. Niet-natuurlijke aan- en afvoerwegen
Samenvatting
Bij kunstmatig aangelegde aan- en afvoerwegen onderscheidt men katheters, sondes, drains en stomata. Katheters voor de blaas worden onderverdeeld in eenmalige en verblijfskatheters. Katheters zijn er met verschillende tips en in verschillende maten. Sondes kunnen zowel als aanvoerende als afvoerende weg worden gebruikt. Drains worden gebruikt voor afvoer van bloed, vocht of pus. Er wordt onderscheid gemaakt tussen actieve en passieve drainage. Stomata, ten slotte, worden aangelegd na oncologische chirurgie.
Leonie Rüttermann-Kwak, Jeanine Stuart
14. Functionarissen op het operatiekamercomplex
Samenvatting
Op het operatiekamercomplex werken tientallen mensen, ieder met hun eigen aandachtsgebied. De operateur kan niet werken zonder directe hulp van de anesthesioloog, de anesthesiemedewerker en de operatieassistenten. Ondersteunende diensten zijn logistiek medewerkers, administratief personeel, opleiders en schoonmakers. Er zijn ook mensen die een specifieke functie vervullen, zoals de bedrijfshulpverlener.
Leonie Rüttermann-Kwak, Jeanine Stuart
15. Wetgeving
Samenvatting
Er zijn vele wetten en regels in de gezondheidszorg. Er bestaat gezondheidsrecht, maar ook tucht- en strafrecht. In de Wet BIG wordt beschreven welke wetten op wie van toepassing zijn. De AVG (Algemene verordening gegevensbescherming) is er om de privacy van mensen te bewaken. Elke zorgverlener heeft een beroepsgeheim, ook online en op sociale media.
Leonie Rüttermann-Kwak, Jeanine Stuart
16. Veiligheid
Samenvatting
Veiligheid op de operatiekamers is van belang voor zowel de patiënt als de zorgverlener. Er zijn meerdere richtlijnen voor de veiligheid van de patiënt, te weten de verplichte stopmomenten tijdens het perioperatieve proces, de NIAZ (Nederlands Instituut voor Accreditatie in de Zorg), het Veiligheidsmanagementsysteem en Medirisk. Voor de veiligheid van de zorgmedewerker zijn er mondmaskers, veiligheidsbrillen en materiaal om veilig met scherpe voorwerpen om te gaan.
Leonie Rüttermann-Kwak, Jeanine Stuart
17. Klinisch redeneren op de OK
Samenvatting
Klinisch redeneren is nadenken over het eigen professioneel handelen in de praktijk. Het proces bestaat uit zes stappen. Voor de operatieassistent is het van belang een plan van aanpak voor de pre-, per- en postoperatieve zorg te maken. Na afloop dient er geëvalueerd en gereflecteerd te worden.
Leonie Rüttermann-Kwak, Jeanine Stuart
Nawerk
Meer informatie
Titel
Basisboek operatieve zorg en technieken
Auteurs
Leonie Rüttermann-Kwak
Jeanine Stuart
Copyright
2025
Uitgeverij
BSL Media & Learning
Elektronisch ISBN
978-90-368-3096-6
Print ISBN
978-90-368-3095-9
DOI
https://doi.org/10.1007/978-90-368-3096-6