Duurzaamheid in de urologie

Klimaatverandering wordt beschouwd als de grootste bedreiging voor de volksgezondheid in de 21e eeuw. Deze bedreiging uit zich op verschillende manieren: van een stijging in het aantal sterfgevallen en ziekten door extreem weer, tot verslechterde luchtkwaliteit, veranderende infectiepatronen en verstoring van de voedselvoorziening [1]. Tegelijkertijd draagt onze gezondheidszorg zelf bij aan klimaatverandering. Hoewel zorg gericht is op het bevorderen van welzijn, heeft de sector ook een negatieve impact op het milieu, en daarmee indirect op de volksgezondheid. In Nederland is de zorgsector verantwoordelijk voor 7 % van de nationale CO₂-uitstoot, 4 % van het afval en 13 % van het grondstoffengebruik [2]. Deze paradox vraagt om een kritische evaluatie van onze werkwijzen en de invoering van duurzame veranderingen om de impact van de zorg op het klimaat en milieu te minimaliseren.

Ook de KNMG-gedragscode voor artsen benadrukt het belang van duurzaamheid, met als een van de vijftien kernregels: ‘Als arts ben je je bewust van de relatie tussen gezondheid, klimaat en milieu. Je zet je in voor een duurzame zorgsector en een gezonde leefwereld’ [3].

Op 8 december 2022 ondertekenden Bart van Bezooijen en Annemarie Leliveld namens de Nederlandse Vereniging voor Urologie (NVU) de Green Deal Duurzame Zorg 3.0 [4]. Deze Green Deal, geïnspireerd door het Klimaatakkoord, het Akkoord van Parijs en de Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties, richt zich op vijf doelstellingen:

Binnen de urologie zijn er nog geen specifieke richtlijnen voor verduurzaming, en het beschikbare wetenschappelijke onderzoek op dit gebied is beperkt. Toch is het van cruciaal belang dat urologische zorgprofessionals actief bijdragen aan het behalen van de doelen van de Green Deal. Om hierbij te helpen, heeft de commissie De Groene Uroloog een handreiking opgesteld. Deze biedt niet alleen praktische handvatten, maar vergroot ook het bewustzijn en de kennis over duurzaamheid. In dit artikel geven we enkele voorbeelden uit deze handreiking.

In het kader van gezondheidsbevordering spelen preventie en het voorkomen van ziekte een cruciale rol. Door het toenemende gebruik van vapes (e-sigaretten) onder jongeren lijkt de hoop op een rookvrije generatie letterlijk in rook op te gaan. Hoewel er momenteel nog te weinig bewijs is voor een directe link tussen het gebruik van e‑sigaretten en het ontstaan van blaaskanker, zorgt het roken van e‑sigaretten wel voor het inhaleren van stoffen die in de urine terechtkomen en bekendstaan om hun carcinogene effect op het urotheel [5]. Daarnaast wordt de stap naar het roken van ‘normale sigaretten’ kleiner. Roken is een belangrijke risicofactor voor diverse urologische aandoeningen en daarom is het essentieel om nieuwe patiënten naar rookgedrag te vragen en als ze roken ze te adviseren om te stoppen. Rokers die na een blaaskankerdiagnose van hun arts het advies krijgen om te stoppen hebben vier keer meer kans om blijvend te stoppen dan wanneer ze dit advies niet krijgen [6]. Een kort stoppen-met-rokenadvies kan al effectief zijn, vooral wanneer de patiënt wordt doorverwezen naar een zorgverlener die ze bij dit proces begeleidt. Veel ziekenhuizen hebben een stoppen-met-rokenpolikliniek. Heeft uw ziekenhuis geen stoppen-met-rokenpolikliniek, verwijs uw patiënt dan naar een externe organisatie, zoals SineFuma. Patiënten kunnen vrijblijvend worden aangemeld via www.​rookvrijookjij.​nl.

Reisbewegingen zijn verantwoordelijk voor 22 % van de totale CO₂-uitstoot in de zorg, waarbij ongeveer driekwart afkomstig is van zorgmedewerkers en een kwart van patiënten [2]. Het merendeel van de zorgmedewerkers reist met de auto naar het werk, hetgeen een aanzienlijk deel van de uitstoot veroorzaakt. Bovendien leiden internationale congressen tot een aanzienlijke uitstoot door lange vliegreizen [7]. Hier valt dus nog winst te behalen. Reis indien mogelijk met het openbaar vervoer of de fiets en maak binnen uw organisatie afspraken om vlieggedrag te beperken.

Ook door het aantal reisbewegingen van patiënten te verminderen, kunnen we deze uitstoot terugdringen. Optimaliseer poliklinische controle-intervallen, wat niet alleen de last voor patiënten verlicht, maar ook de ecologische voetafdruk verkleint. Telefonische of videoconsulten zijn ook een effectieve manier om reizen te beperken.

Bij het verminderen van primair grondstofgebruik kan het 10R-model van circulariteit als leidraad dienen. Dit model plaatst het voorkomen van onnodig gebruik en het hergebruiken van grondstoffen hoger op de circulariteitsladder dan recyclen (fig. 1). De productie van steriele handschoenen heeft bijvoorbeeld twaalf keer meer impact op het milieu dan die van niet-steriele handschoenen [8]. Uit een gerandomiseerd onderzoek met 2.634 patiënten bleek dat er geen significant verschil was in het optreden van symptomatische urineweginfecties tussen cystoscopieën uitgevoerd met steriele of niet-steriele handschoenen [9]. In 2022 gebruikte al 40 % van de Nederlandse urologische klinieken niet-steriele handschoenen bij poliklinische cystoscopieën [10]. Daarnaast is steriel afdekmateriaal bij een cystoscopie niet noodzakelijk, en de vaak gebruikte celstofmatten zijn bijzonder slecht afbreekbaar. In samenwerking met de TU Delft heeft het LUMC een herbruikbare mat ontwikkeld die dezelfde hoeveelheid vocht kan absorberen en een drie keer lagere CO₂-uitstoot heeft. Een herbruikbare handdoek is ook een goed alternatief. In dit themanummer vindt u een infographic met instructies voor duurzaam werken op de cystoscopiekamer (fig. 2).

Ook katheteriseren hoeft niet meer steriel. De 2024 FMS-richtlijn voor transurethrale katheterisatie concludeert dat steriel werken geen significant voordeel biedt boven schoon werken bij het voorkomen van kathetergerelateerde urineweginfecties. Daarom beveelt de richtlijnwerkgroep schoon werken aan als de nieuwe standaard [11].

Geneesmiddelen hebben op verschillende manieren impact op het milieu, vanaf hun productie tot aan de verwerking van de restanten. De Coalitie Duurzame Farmacie publiceerde de inspiratiegids Verspil geen pil, die bedoeld is voor alle betrokkenen in de medicatieketen, van producent tot patiënt [12].

Als voorschrijver kunt u zowel binnen als buiten het ziekenhuis invloed uitoefenen op duurzaam gebruik van medicatie en andere medische hulpmiddelen, zoals eenmalige katheters.

Maak regionale afspraken met apothekers over de hoeveelheid uit te geven medicatie per indicatiegebied. Naast het maken van afspraken kunnen simpele aanpassingen in de wijze van voorschrijven de impact van medicatie op het milieu beperken. Begin het voorschrijven van medicatie alleen wanneer dit écht nodig is, en ga na of de indicatie blijft bestaan. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de noodzaak van het continueren van een alfablokker wanneer uw patiënt al langere tijd een 5‑alfa-reductaseremmer gebruikt.

Voor de meeste medicatie geldt dat de orale vorm minder afval genereert dan de intraveneuze vorm.

Maak van deze overweging een standaardaandachtspunt tijdens de visite van klinische patiënten. Paracetamol per os bespaart € 1,82 en vermindert het afval met 141 gram vergeleken met intraveneuze toediening.

Voorkom geneesmiddelenverspilling door bij een nieuw recept een beperkte hoeveelheid, bijvoorbeeld voor 14–30 dagen, voor te schrijven. Geef pas na een positieve evaluatie een herhaalrecept voor een langere periode mee.

Naast de aanpassing van zorgprocessen biedt het vergelijken van verschillende LCA’s zowel de patiënt als de zorgverlener de mogelijkheid om duurzaamheid mee te nemen in de behandelkeuze. Dit kan met name relevant zijn wanneer de uitkomsten vergelijkbaar zijn of beperkt van elkaar verschillen. Denk hierbij, in geselecteerde casussen, aan de keuze tussen een robotgeassisteerde prostatectomie versus bestraling voor prostaatkanker, ureterorenoscopie versus shock wave lithotripsie voor stenen, of verschillende desobstructiemethoden voor benigne prostaathyperplasie.

Het opnemen van kennishiaten op het gebied van duurzaamheid in de kennisagenda van de Nederlandse Vereniging voor Urologie kan het verrichten van onderzoek stimuleren.

Naast de uitbreiding van kennis op het gebied van duurzame urologische zorg is het ook van groot belang dat de implementatie van deze kennis in de dagelijkse praktijk wordt gemonitord. Het volgen van de voortgang van duurzaamheidsmaatregelen zou een vast onderdeel moeten zijn van het visitatieproces van een afdeling, om zo de implementatie op een structurele en effectieve wijze te borgen.

Bij het implementeren van nieuwe duurzame werkwijzen hebben de veiligheid van de patiënt en die van uzelf de hoogste prioriteit. Dit hoeft beslist niet ten koste te gaan van verduurzaming. Zoek binnen uw praktijk de juiste balans tussen veiligheid en verduurzaming, en start vandaag.

De volledige handreiking is te vinden via de NVU-website: https://​www.​nvu.​nl/​wp-content/​uploads/​2024/​11/​De-Groene-Uroloog-Handreiking-voor-Urologen.​pdf.